Ana Sayfa   » İDARİ BÖLGÜ    » Karabağda idari arazi bölgüsü   

Karabağda idari arazi bölgüsü

  


1919 yılı ocağında Azerbaycan Halk Cumhuriyeti hükümeti Azerbaycan’ın tarihi ve coğrafi açıdan idari yapılanması geleneklerine sadik kalarak Şuşa, Cavanşir, Cebrayıl ve Zengezur kazalarını Karabağ General-Gubernatorluğunda (Genel Valilik) bir araya getirmiştir.
Azerbaycan SSC hükümeti de 30 Nisan 1920 tarihli notasında Ermenistan’dan Zengezur ve Karabağ’dan askeri güçlerini çıkarmasını istemiştir. Fakat Sovyet döneminde Zengezur kazasının 6.742 verst2 (Rus yüzölçümü birimi) toprağının 3.105 verst2’i Azerbaycan SSC’de kalırken, 3.637 verst2’lik kısmı Ermenistan’a verilmiştir.
Azerbaycan’a vurulan en ağır darbe, en büyük düşmanlık ise Zengezur’un Ermenistan’a verilmesiyle Nahçıvan’la Azerbaycan’ın diğer toprakları arasındaki kara bağlantısının kesilmesi olmuştur. Diğer taraftan bu gelişme Ermenilerin Nahçivan’la ilgili gelecekte sinsi planlarının uygulanması için bir hazırlık aşaması sayılabilir
Böylelikle 1920-1923 yıllarında planlı bir şekilde gelişen olaylar sonucunda eski Karabağ hanlığına ait Azerbaycan toprakları geleneksel tarihi ve coğrafi bütünlüğünü kaybetmiştir. Azerbaycan’ın 1917 ve 1921 yıllarında tarım sektöründe yapılmış nüfus istatistiklerine dayanarak yayınlanmış iskan birimleri listesinde ülke 15 kazaya ayrılmıştır. Karabağ’da Cebrayıl (Karyagin), Cavanşir, Kubadlı (eski Zengezur kazasının bir kısmı), Şuşa kazaları yer almıştır.
Azerbaycan Merkezi İstatistik Kurumu Azerbaycan SSC’de uygulanan bölgesel idari taksimatı dikkate alarak 1921 yılında tarım istatistikleri verilerine dayanarak idari bölgelerin yüzölçümleri, ahalisinin etnik yapısı vd. konularda değerlendirmeler yapmıştır. Bu değerlendirmelere göre, Karabağ’ın tarihi topraklarından (hanlığın sınırları bağlamında) Azerbaycan SSC’de Dağlık Karabağ Özerk Vilayeti - 4.160,5 km2, Cebrayıl kazası - 4.268,5 km2, Ağdam kazası - 4.135,4 km2, Kürdistan kazası - 3.432,4 km2 (toplam 15.996,9 km2) kalmıştır. Karabağ’ın tarihi topraklarının bir kısmı ise Azerbaycan’dan koparılarak Ermenistan’a verilmiştir. Sonraki idari taksimat sürecinde Zengezur kazasının Azerbaycan SSC’de kalan kısmında Zengilan (0,7 bin km2), Kubadlı (0,8 bin km2), Laçın (1,8 bin km2) rayonları yaradıldı. Ağdam ve Cebrayıl kezalarının erazisinde ise Ağdam (1, 1 bin km2), Berde (1,0 bin km2), Ağcabedi (1,8 bin km2), Terter (0, 4 bin km2), Cebrayıl (1,0 bin km2) ilçeleri oluşturulmuştur. Böylelikle Azerbaycan’ın devlet tarihinde özel yere sahip Karabağ hanlığının arazisi parçalanarak bir kısmı Ermenistan’a verilmiş, Azerbaycan’da kalan kısmında Dağlık Karabağ Muhtar Vilayeti oluşturulmuştur.
Dağlık Karabağ’ın özerklik yönetmeliğini hazırlayan komisyonun kararına göre bu bölgeye 170’den fazla iskan birimi dahil edilmiştir. Azerbaycan Merkezi İstatistik Kurumunun 1924 tarihli verilerine göre söz konusu iskan birimlerinin sayısı 200’den fazla idi. 1925 yılında yayınlanmış kitapçıkta ise (yazarı K.Koçaryan) bu iskan birimlerinin sayısı 215 olarak belirtilmiştir. Bütün bunlar Dağlık Karabağ Özerk Vilayeti sınırlarının resmi belgelere aykırı bir surette genişletildiğini ve yeni iskan birimleri sayesinde ahalinin sayısı ve etnik yapısının Ermeniler lehinde değiştirildiğini göstermektedir.

Dağlık Karabağ Özerk Vilayeti kurulduktan sonra vilayete terk edilmiş iskan birimleri ilçe-kasaba-köy basamaklarıyla idari taksimat açısından aşağıdaki gibi olmuştur:
1. Dizak ilçesi. 5 kasaba (Hadrut, Tuğ, Hozabyurd, Arakül, Edilli) ve 48 köy içermektedir; 2. Verende ilçesi. 5 kasaba (Tağavert, Sus, Çartaz, Noraşen) ve 46 köy içermektedir; 3. Şuşa ilçesi. Şuşa şeheri ve Malıbeyli kasabasından (12 köy) ibaret idi; 4. Haçın ilçesi. 4 kasaba (Daşbulak, Esgeran, Krasnoselsk, Kala deresi) ve 53 köy içermektedir; 5. Ceraberd ilçesi. 4 kasaba (Markuşevan, Oratak, Dovşanlı, Aterk) ve 53 köy içermektedir.
Yeni idari yapıyı belirlerken DKÖV’nin idari yapısı da değiştirilmiştir. 1930 yılı ağustos ayında DKÖV arazisi yine 5 ilçeye ayrılmıştır: 1. Ceraberd, 2. Martuni, 3. Stepanakert, 4. Dizak, 5. Şuşa. Görüldüğü gibi Verende Martuni adlandırılmış, Haçın ise Stepanakert’e katılmıştır.
17 Ağustos 1939 yılında Ceraberd Mardakert, Dizak ise Hadrut adlandırılmıştır.
1960’lı yılların başlarında ilçelerin genişletilmesi politikasıyla Şuşa ilçesi büyük yara almıştır. 4 Ocak 1963 yılında Şuşa ilçesi feshedilmiş, toprakları Stepanakert ilçesine katılmıştır.
6 Ocak 1965 yılında Şuşa ilçesi yeniden tesis edilmiştir. 1978 yılında Stepanakert ilçesi arazisinde Esgeran ilçesi oluşturulmuştur. SSCB’nin dağılmasına dek Dağlık Karabağ Özer Vilayetinin idari yapısı bu şekilde kalmıştır.



Okundu: 6900