Ana Sayfa   » HALK SANATI    » Demircilik   

Demircilik

  



Zengin Azerbaycan topraklarının bir parçası olan Karabağ'ın demir filizi yatakları eski zamanlardan başlayarak yerli hammal bazında demircilik sanatının oluşumunda önemli rol oynamıştır.
Karabağ'da basit üretim tekniğine dayalı demir imali işinde, esasen, körüklü kürelerden kullanılmıştır. Karabağ bölgesinde yakıt israfı ve metal çıkma açısından ekonomik açıdan az uyğun olmasına rağmen, eritme-dövme yöntemi ile yüksek kaliteli demir elde ediliyordu. Bu nedenle yerel demir erintisindən hazırlanmış mamül çok sıkı ve sürekli olmasıyla farklıydı.
XIX yüzyılın ikinci yarısından itibaren Karabağ'da kustar metal mamülü satış yerleri hammalı ile donanımında Bakü görkemli rol oynamaya başlamıştı. Bakü iş adamalarının yardımıyla Karabağlı demir ustaları yeterince ham ve işlenmiş (eski) metal rezervi sağlamak ediliyorlardı.
Geçmişte Karabağ'da çelik kıtlığı daha fazla hissediliyordu. Özellikle özgü çelik zorlukla elde olunduğundan tasarrufla kullanılıyordu. Soğuk silah (hançer, gama, geddare, kılıç) yapımı moda olan dönemlerde çeliğin azlığı daha çabuk dikkate çarpıyordu.
Karabağ bölgesindeki demir çıkaranların en çok çelik karışık demir kullanıyordu. Bunun için özellik itibariyle birbirinden farklı demir ve çeliği ısıtıp yandırmak yoluyla kaynak ediyorlardı.
Karabağ'da diğer sanat dükkanları gibi, demir çıkaranlar da, esasen, pazar veya kervansaralarda bulunuyordu.Demir çıkarma imalathanesi bir kural olarak, hem üretim imalathanesi, hem de satış pazarı vazifesini yapmakla ikili seciye taşıyordu.

Karabağ'da ev ve tarım aletlerinin pek bölümü, özellikle kesici aletler (balta, nacaq, dehre, mengel, tırpan, orak, cin, kırkılık, pıçak, kerki, giymekeş, bıçak, tencere vb) bir kural olarak çelik karışık demirden hazırlanırdı. Bu amaçla, özellikle, kaynak yöntemi kullanılmıştır. Kesici aletleri yapmak için öncelikle çelik karışık demir hazırlanıyordu.Özellik itibariyle özgü çelikten ve demirden farklı çelik-karışık demir çoğu zaman "kaynak demiri" olarak adlandırılıyordu.
Karabağ'da çelik karışık demirin elde edilmesinin en basit ve eski yöntemi net kaynak olmuştur. Bu durumda erintinin güçlendirilmesine ve calağın sıkı tutmasına yardım edecek yardımcı araçlarla değildi.
Karabağlı demir ustaları yüzyıllıq ameli deney sonucunda metallerin özelliklerini derinden gözlemleyip öğrenmekle, üretim teknolojisinin iyileştirilmesi ve böylece daha mükemmel çalışma aletleri hazırlamaya elde edebilmişlerdir. Kaynak geleneksel Karabağ demircilik sanatında başlıca yer tutsa da, demir aletlerin, özellikle kesici aletlerin hazırlanması daha bir takım teknolojik süreçle ilgiliydi. Mamül türüne bağlı olarak üretim sürecinde dip çıkarma, küpaçma, sulğuc-çıkarma, dişeme, növsalma vb gibi bir takım teknolojik yöntemlerden kullanılırdı.Işlemlerin çoğu spesifiklik taşımakla, belli grup aletlerin yapımında uygulanıyordu. Geçmişte Karabağlı demir ustaları taze mamül düzeltmekle birlikte, kırılıb yozlaşmış veya kütleşmiş aletleri tamir etmekle de uğraşıyorlardı. Tamir işinin de kendine has üretim yöntemleri formalaşmışdı. Genellikle, kalın kütleli eşya (balta, tapun vb) zodlama yöntemi ile tamir ediliyordu. Karabağ demir üreticiliyinde kırık mamülün tutturamadım edilmesi qadaqlama yöntemi ile de görülüyordu. Qadaqvurma en çok tarım aletlerinin tamirinde uygulanıyordu.
Demirin güçlü üretim merkezleri sırasında Cebrail kazasının Hocavend köyü, Şuşa kazasının Ağdam topluluğu özellikle farklıydı. Genellikle, Azerbaycan'da küçük meta üretimi düzeyine ulaşmış şehir demir imalethanesi mamül çeşitleri üzere uzmanlaşma daha erken başlamıştı. Öyle ki, dəmir imalethaneleri sayısına göre Şuşa Azerbaycan şehirleri arasında önemli yerlerden birini tutuyordu.



Okundu: 9500